همه ما هر روز با ماوس سر و کار داریم مخصوصا اگر اهل کارهای گرافیکی یا بازی های رایانه ای باشیم بدون ماوس کارمان پیش نمی رود. اغلب ما ماوس را از زمانی که زیر آن غلتک داشت، می شناختیم، غلتک هایی که دائما کثیف می شدند و باید آنها را باز می کردیم و شست و شو می دادیم اما زندگینامه ماوس به زمان هایی بسیار پیش از این بازمی گردد. بد نیست با سرگذشت پر فراز و نشیب آن آشنا شویم.

● ماوس های فوق سری!

طراحی ماوس به سال ۱۹۵۲ (معادل ۱۳۳۱ شمسی) بازمی گردد. در آن، سه نفر از اعضای نیروی دریایی سلطنتی کانادا در پروژه ای به نام DATAR موفق شدند وسیله ای را که کاربردی مشابه ماوس های امروزی داشت اختراع کنند. البته اختراع آنها هرگز ثبت نشد زیرا این کار به شکل پروژه نظامی مرحمانه ای انجام شده بود.

● ... و ماوس اختراع شد

در سال ۱۹۶۳ (معادل ۱۳۴۲ شمسی) شخصی به نام داگلاس انگلبرت در انستیتو پژوهشی استنفورد بدون اطلاع از اقدام نیروی دریایی کانادا موفق شد پیش نمونه ای اولیه از ماوس را اختراع کند. او از همان ابتدا نام آن وسیله را ماوس (به معنای موش) گذاشت زیرا سیمی از پشت آن بیرون آمده بود که دم موش را تداعی می کرد. او هرگز موفق نشد از حق امتیاز ثابت این اختراع خود پولی به دست بیاورد زیرا پیش از ایناکه این اختراع بتواند عملا در رایانه های شخصی مورد استفاده قرار بگیرد و همگانی شود، مدت قانونی حق امتیاز او سپری شده بود.

البته او بیکار ننشست و توانست با کامل کردن اختراع خود و ثبت کردن نسخه های تکمیل تر آن، پول خوبی به دست بیاورد. انگلبرت در سال ۱۹۷۰ نوعی دستگاه مکان نمایی مختصاتی ساخت و حق امتیاز آن را حدود ۵/۳ میلیون دلار فروخت.

● همتایان ناموفق ماوس

البته ماوسی که انگلبرت اختراع کرد تنها وسیله ای نبود که برای مکان نمایی اختراع شده بود. چندین وسیله مکان یاب دیگر هم ساخته شدند که اما هیچ یک نتوانستند موفقیت ماوس را به دست بیاورند. بسیاری از این اختراع های متفرقه امروزه برای ما بسیار خنده دار به نظر می رسند. مثلا یکی از این ابزارهای مکان نما به نوک بینی کاربر نصب می شد تا کاربر بتواند با حرکت دادن سر خود، مکانی را روی نمایشگر مشخص کند (کاربری را تجسم کنید که با این وسیله بخواهد پروژه ترسیم سه بعدی پیشرفته ای را در اتوکد، یا یک بازی رایانه ای پر جست و خیز را اجرا کند). همه این اختراع ها رقابت را به ماوس باختند زیرا کارکردن با ماوس بسیار آسان تر بود.

● ماوس ها در بازار

نخستین ماوسی که عملا ساخته شد، جسمی مکعبی از جنس چوب بود که دو چرخ دنده عمود بر هم در زیر آن تعبیه شده بود. چرخش هر چرخ، حرکت روی یک محور را تداعی می کرد و به این ترتیب، حرکت دایره ای چرخ ها به شکل حرکت مستقیم روی دو محور مختصات تفسیر می شد. طرحی که انگلبرت در آن زمان در سر داشت این بود که کاربر، ماوس را در یک دست بگیرد و در دست دیگرف وسیله ای با پنج دکمه برای ارسال دستورات به رایانه وجود داشته باشد.

در سال ۱۹۶۸، چند هفته پیش از اینکه انگلبرت طرح اولیه ایده خود را آماده کند، شرکت آلمانی تلفنکن نوعی ماوس را که با غلتکی کروی کار می کرد ساخت و به همراه رایانه های تلفنکن به بازار عرضه کرد. برخی از مدل های این ماوس که در سال ۱۹۷۲ تولید شده بودند هنوز موجود هستند و به خوبی نگهداری شده اند.

در سال ۱۹۸۱ مجموعه دیگری از ماوس ها به عنوان وسیله مکان نما همراه با رایانه های شخصی زیراکس ۸۰۱۰ عرضه شدند. در آن زمان هنوز کاربرد ماوس چندان برای کاربران آشکار نبود، تا اینکه رایانه های مکینتاش شرکت اپل همراه با ماوس های مدل لیزا پا به عرصه گذاشتند. در سال ۱۹۸۴ یکی از ستون نویس های رایانه های شخصی به نام جان دورژاک درباره کاربرد ماوس چنین نوشت: «هنوز هیچ مدرکی از اینکه مردم دلشان بخواهد از این چیزها استفاده کنند وجود ندارد.»

● ماوس های نوری هم آمدند

شاید گمان کنید که سر و کله ماوس های نوری در همین چند سال اخیر پیدا شده و اثری از آنها در دهه های گذشته نبوده است. اگر این طور باشد، حدس تان نادرست است زیرا ابداع طرح اولیه این ماوس ها به سال ۱۹۸۰ (معادل ۱۳۵۹ شمسی) بازمی گردد. یعنی به همان دورانی که هنوز حتی ماوس های غلتکی برای کاربران رایانه ناآشنا و نامأنوس بودند.

در آن سال، دو مخترع به طور جداگانه طرح دو نوع از ماوس های نوری را مطرح کردند. در برخی از این ماوس ها از LE هایی با نور فروسرخ به همراه چهار حسگر که در جهات مناسب قرار می گرفتند استفاده می شد. برخی دیگر از این ماوس ها، ازجمله آنهایی که شرکت زیراکس به فروش رساند، حسگر نور مرثی ۱۶ پیکسلی داشتند. این دو نوع ماوس ساختار و کارکردی کاملا متفاوت از ماوس های مختصاتی عادی داشتند.

● ماوس های لیزری

در ماوس های لیزری به جای LED از دیود لیزری فروسرخ استفاده می شود. در سال ۱۹۸۸ شرکت سان مایکروسیستمز نوعی ماوس لیزری را به همراه سرورها و رایانه های حرفه ای خود عرضه کرد اما ماوس های لیزری تا سال ۲۰۰۴ به بازار عمومی راه نیافت. در این سال، شرکت لاجیتک موفق شد ماوس لیزری مدل MX۱۰۰۰ خود را معرفی کند. در این ماوس از باریکه لیزر فروسرخ کوچکی استفاده شده بود و با ظرافتی که داشت، دقت ماوس را بسیار افزایش می داد. در آگوست سال ۲۰۰۹ شرکت لاجیتک یک بار دیگر پیشقدم شد و ماوس لیزری جدیدی با دو باریکه لیزر را عرضه کرد که دقت در آن بازهم بالاتر رفته بود.